حامد گنجی، فرهنگی و فعال رسانه‌ای؛ وجود عوامل مختلف و موثر مانند: سرعت و دقت در پاسخگویی به ارباب رجوع، کوتاه کردن زمان و تعدد مراجعه‌ی ارباب رجوع به اداره‌ی مذکور، خوشرویی، خوش اخلاقی، تعامل مثبت ارباب رجوع، کارمند و… بر روند انجام دادن کارهای اداری مردم در ادارات به گونه‌ای واضح و بدیهی است که نیاز به انجام پژوهش در این زمینه چندان احساس نمی‌شود اما وجود این عوامل در دوران شیوع گسترده‌ی کرونا مسئله‌ای قابل توجه است که به سادگی نمیتوان از کنار آن عبور کرد.
با شیوع کرونا و تاثیرات منفی آن بر همه جوانب و بخش‌های کشورها و نیز پیامدهای زیان‌بار آن بر نیروی انسانی و تحمیل هزینه‌های زیاد در روند پیگیری و به ثمر رسیدن کارها و فعالیت‌های مختلف در ادارات و سازمان‌های دولتی و غیردولتی، دولت‌ها دچار چالش‌های بسیاری شدند.
به منظور جلوگیری از انتشار هرچه بیشتر این ویروس و قطع زنجیره‌های ارتباطی آن، استفاده از دورکاری (teleworking) در دستورکار ادارات مختلف قرار گرفت.
گستردگی جهانی انتشار ویروس کرونا مدیران و تصمیم گیران اصلی سازمان‌ها و وزارت خانه‌های کشورهای مختلف را بر آن داشت تا همگام با کادر درمان کشورهای خود و نیز به منظور جلوگیری از انتشار ویروس کرونا و حفظ سلامت شهروندان و خصوصا کارمندان خود دورکاری را در نهادها و زیرمجموعه‌های پیاده سازی کنند.
تعریف دورکاری و چالش‌های پیش رو در اجرای آن
همانگونه که از اسم “دورکاری” پیداست این مفهوم را میتوان چنین تعریف کرد: انجام دادن امور و فعالیت‌ها از راه دور و بدون حضور در محل کار را دورکاری می‌گویند اما دورکاری علی رغم برداشت‌های ساده و پیش پا افتاده و نگاه‌های سطح پایین مدیران به آن دارای الزامات مخصوص به خود نیز است.
قاعدتا هر کارمند برای به انجام دادن فعالیت‌های مربوط به دایره‌ی کاری خود نیازمند امکاناتی سخت افزاری و نرم افزاری نظیر: رایانه، چاپگر، اسکنر، اینترنت و اینترانت، تارنماهای (سایت) داخلی سازمان و … است که انجام دادن کار ارباب رجوع، پاسخ‌دادن به بخشنامه‌ها و اجرای طرح و برنامه‌ها را میسر می‌سازد؛ اما در دورکاری عدم دسترسی کارمند به همه یا تعدادی از این امکانات باعث اخلال در روند کاری سازمان می‌شود که این مسئله جای بحث و بررسی بیشتری دارد.
شاید بتوان دورکاری را یکی از مفاهیم اصلی و مرتبط با مقوله‌ی دولت الکترونیک در کشور ایران تلقی کرد؛ طرح دولت الکترونیک قرار بود باعث ارائه‌ی سریع‌تر خدمات به مردم و نیز کاهش هدر رفت وقت، انرژی و هزینه‌های دولت و… شود اما اجرای ناقص این طرح در کشور و نیاز روزافزون به وجود زیرساخت‌های مختلف برای انجام امورات مردم بالاخص در زمان کرونا و نیز نزول دو پله‌ای جایگاه ایران در سال ۲۰۲۰ میلادی از ۸۶ به ۸۹ در گزارش دوسالانه سازمان ملل متحد با موضوع شاخص توسعه دولت الکترونیک (EGDI) ، اجرای کامل این طرح و نیز استفاده‌ی زیرمجموعه‌های مرتبط از مفاهیم این طرح را به یک ضرورت تبدیل کرده است.
یکی دیگر از چالش‌های پیش روی اجرای مثمر و اثربخش دورکاری، نگاه‌های سطحی به این طرح است تا آن جایی که برخی از افراد این طرح را مساوی با تعطیلی کار و آن را دستاویزی برای استراحت در خانه و انجام ندادن کار قرار می‌دهند؛ در صورتی که در دورکاری تعطیلی کار و فعالیت معنایی ندارد بلکه صرفا محل و طریقه‌ی انجام کار تغییر پیدا می‌کند.
اصول و قواعد دورکاری
دورکاری یکی از مفاهیم مهم کنترل و مدیریت نیروی انسانی در وضعیت حال حاضر ارگان‌های مختلف است و مانند هر طرح دیگری که در سازمان‌ها اجرا می‌شود، این طرح نیز دارای اصول و قواعد خاص خود است و هر کارمندی که از دورکاری برای انجام دادن کارها استفاده می‌کند ملزم به رعایت این اصول و قوانین است.
ارسال گزارش‌های عملکرد دایره‌ی کاری کارمند به مدیران در بازه‌های زمانی مشخص، ایجاد کانال‌های ارتباطی مشخص و اثربخش با همکاران و ارباب رجوع، استفاده از فضای مجازی و نیز راه‌های ارتباطی ایمن و حفاظت شده برای به اشتراک گذاری اطلاعات، تهیه و استفاده از امکانات سخت افزاری و نرم افزاری مناسب برای انجام کار (اداره‌ی محل خدمت می‌تواند در صورت ضرورت و با رعایت ضوابط امکانات لازم مانند لپتاپ را برای انجام دورکاری در اختیار کارمند قرار دهد.) ، آنلاین و در دسترس بودن کامند دورکار در وقت اداری معمول و همیشگی، ایجاد محیط کاری مشخص شده در خانه و محل سکونت و جداکردن حدود کار و زندگی شخصی از یکدیگر و … از جمله اصول و قواعد دورکاری است.
فواید و مضرات دورکاری کارمندان
با نگاهی گذرا از ابتدای شیوع کرونا در کشور و تغییر رفتارهای مختلف مردم و سازمان‌ها که ناشی از پیامدهای این بیماری خطرناک است، میتوان به راحتی به اهمیت و اثربخشی و نیز به فواید دورکاری پی برد؛ کاهش خطر احتمال آلودگی به کرونا و انتقال آن به سایر افراد، صرفه جویی در زمان، صرفه جویی در انرژی، کاهش دورریز کاغذ و پلاستیک، کاهش ترددها، افزایش سرعت انجام کارها، حفظ جان گروه‌های پرخطر مانند کودکان، افراد سالمند، زنان باردار و… را میتوان از فواید دورکاری برشمرد.
آن روی سکه‌ی دورکاری شاید چندان زیبا نباشد؛ آسیب شناسی هر طرح و موضوعی مستلزم قلمداد کردن آثار سوء و منفی آن طرح نیز است که در این موضوع خاص یعنی دورکاری، استفاده بیش از پیش از اینترنت، اختلال در خطوط ارتباطی، آسیب‌های روحی و روانی و جسمانی ناشی از استفاده بیش از حد از وسایل ارتباطی، عدم آشنایی و دسترسی ارباب رجوع به وسایل و کانال‌های ارتباطی و فضای مجازی، عدم آشنایی کافی کارمند با فضای مجازی و فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی، تحمیل هزینه‌های اضافی مانند خرید بسته اینترنتی و… به کارمند و سازمان، عدم دسترسی کارمند به همه‌ی وسایل سخت افزاری و نرم افزاری، عدم دسترسی کارمند به برخی آرشیوهای خاص اسناد و مدارک برای انجام کارها، عدم دسترسی کارمند به برخی اسناد و مدارک فیزیکی ارباب رجوع برای انجام کار آنها و …. همگی می‌توانند به عنوان مضرات این طرح به شمار آیند.
با از بین رفتن کرونا و بازگشت امور به روال سابق خود همچنان میتوان از دورکاری در موارد خاص نیز استفاده کرد چراکه اثربخشی این طرح در موارد خاصی که کارمند نتواند در محل کار خود حضور یابد را میتوان اثبات کرد.
در هر حال دورکاری یکی از اصول جدایی ناپذیر مدیریتی است و پاندمی کرونا این مسئله را بیش از پیش به اثبات رسانده است.
ثبت دیدگاه